گفتار اول : اعمال تجاوز کارانه21
الف – تعریف تجاوز23
ب- محتوای حقوقی قعطنامه تعریف تجاوز24
گفتار دوم : برخوردهای مرزی ایران و عراق27
الف- برخوردهای مرزی (1349-1347)27
ب- برخوردهای مرزی (1352-1350)28
ج – مذاکرات استانبول34
د- بیانه الجزایر 15 اسفند 1353(6 مارس 1975)36
گفتار سوم:سابقه تاریخی و حقوقی اختلافات ایران و عراق40
الف- شروع تهاجم عراق علیه ایران 42
ب- شروع جنگ و مواضع سازمان ملل متحد43
فصل سوم:وضعیت سیاسی بین المللی درزمان جنگ ایران و عراق47
مبحث اول – ساختار نظام دو قطبی پیش از جنگ48
گفتار اول : کشورهای نظام بین الملل49
الف-آمریکا49
1- آغاز جنگ49
2- پایان جنگ56
ب- اتحاد جماهیرشوروی سابق57
ج -اروپا و ژاپن59
گفتار دوم : جنگ ایران و عراق و جنبش عدم تعهد64
گفتار سوم : نقش شورای همکاری خلیج فارس در جنگ ایران و عراق77
گفتار چهارم : هیئت های صلح و میانجی در جنگ ایران و عراق82
گفتار پنجم: سازمان کنفرانس اسلامی و جنگ ایران و عراق83
فصل چهارم: مواضع سازمان ملل در قبال جنگ ایران و عراق86
مبحث اول – وضعیت سیاسی حاکم بر روابط بین الملل در زمان کاربرد عراق از تسلیحات شیمیایی87
گفتار اول :سازمان ملل و بمباران شیمیایی و بمباران مناطق مسکونی از سوی عراق89
گفتار دوم :راهبردهای سازمان ملل متحد در جنگ ایران و عراق97
الف – مواضع شورای امنیت سازمان ملل متحد در جنگ عراق علیه ایران97
1-اقدامات شورای امنیت در نخستین سال جنگ98
2-موضع گیریهای شورای امنیت در سال1982/1361100
3-تلاشهای شورای امنیت در سال84-1983/64-1363101
4-بیانیه های منتشر شده شورای امنیت در سال 1985/1364103
5-کوشش های شورای امنیت در سال 1986/1365104
6- مواضع شورای امنیت در سال1987/1366106
7-اقدامات شورای امنیت در آخرین سال جنگ109
ب- نقش دبیر کل سازمان ملل متحد در جنگ عراق علیه ایران110
1- اقدامات دبیر کل در اولین سال جنگ110
2- فعالیت های دبیرکل در سال 83-1982/62-1361112
3- مساعی دبیر کل در سال 1984/1363113
4- کوشش های دبیر کل در سال 1985/1364114
5- تلاش های دبیر کل در سال 1986/1365115
6- اقدامات دبیر کل در سال 1987/1366117
7- نقش دبیر کل در آخرین سال جنگ120
ج – برخورد مجمع عمومی با مسئله جنگ121
1- خط مشی مجمع عمومی در باره جنگ تحمیلی تا سال1982/1361121
2- مهمترین اقدامات مجمع عمومی در مورد جنگ در سال 1982/1361122
3- مواضع مجمع عمومی تا پایان جنگ123
4- مبحث دوم بررسی قطعنامه های صادره از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد124
گفتار اول-قطعنامه های پیش از تصویب قطعنامه 598124
الف)قطعنامه 489124
ب)قطعنامه 514125
ج)قطعنامه540127
در این سایت فقط تکه هایی از این مطلب با شماره بندی انتهای صفحه درج می شود که ممکن است هنگام انتقال از فایل ورد به داخل سایت کلمات به هم بریزد یا شکل ها درج نشود
شما می توانید تکه های دیگری از این مطلب را با جستجو در همین سایت بخوانید
ولی برای دانلود فایل اصلی با فرمت ورد حاوی تمامی قسمت ها با منابع کامل
اینجا کلیک کنید
قطعنامه528128
فصل پنجم بررسی قطعنامه 598131
مبحث اول- زمینه های صدور قطعنامه 598132
مبحث دوم – مفاد قطعنامه 598138
مبحث سوم- نحوه تصویب قطعنامه 598139
مبحث چهارم – دلایل عدم پذیرش قطعنامه 598 پس از صدور توسط ایران144
مبحث پنجم- دلایل پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران146
نتیجه گیری153
منابع و مآخذ161
منابع فارسی162
منابع انگلیسی166
چکیده انگلیسی 167
چکیده :
جنگ هشت ساله عراق علیه ایران یکی از مهم ترین تحولات بین المللی به شمار میرود. به گونه ای که نظام بین الملل نتوانست از آثار و پیامدهای آن مصون بماند و هر یک از بازیگران اصلی بین المللی به نوعی در آن دخیل و موثر بودند. سازمان ملل متحد به عنوان حافظ صلح جهانی و برقرار کننده روابط دوستانه در فرایند جنگ تحمیلی عراق علیه ایران برخوردی ناعادلانه داشت که جزئیات این برخورد کمتر مطرح شده است . از این رو ما در پایان نامه حاضر در پی طرح جزئیات مواضع حقوقی سازمان ملل متحد در قبال جنگ عراق علیه ایران هستیم . اطلاع از این جزئیات تحلیل صحیح تری درباره چرایی اتخاذ مواضعی ناعادلانه از سوی ارکان سازمان ملل متحد در هشت سال دفاع مقدس به دست میدهد. نتایج بدست آمده از این پژوهش حاکی از آن است که ارکان سازمان ملل به ویژه شورای امنیت به وظیفه خود در قبال تجاوز عراق علیه ایران عمل نکرده است.
کلید واژه : مواضع حقوقی سازمان ملل متحد – جنگ ایران و عراق – جنگ- سازمان ملل متحد – شورای امنیت – مجمع عمومی – تجاوز – دفاع مشروع
مقدمه :
سازمان ملل متحد اساساً محصول پایان‌یافتن جنگ دوم جهانی است و فلسفه ایجاد آن پیشگیری از وقوع هرگونه جنگ و نزاع در عرصه بین‌المللی و منطقه‌ای میباشد. بااین‌همه در جنگ میان عراق و ایران دبیرکل، مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل متحد با‌وجود آنکه آشکارا شاهد تجاوز عراق به مرزهای ایران بودند زبان آنها بنابه‌ملاحظاتی بسته بود حتی در فجیع‌ترین صحنه‌های جنگ عراق علیه ایران که با استفاده از سلاح های شیمیایی هزاران نفر اعم از افراد نظامی یا مردم بی‌گناه کشتار شدند شورای امنیت در محکوم‌کردن استفاده از سلاح های شیمیایی از بردن نام عراق ابا داشت و بدون ذکر نام متجاوز با جمله‌هایی کوتاه وظیفه‌اش را به انجام می‌رسانید. سرانجام پس‌ازآنکه وضعیت میدان های جنگ به نفع نیروهای ایران تغییر یافت، این سازمان ها و نهادهای بین‌المللی مجبور شدند آن‌طورکه باید رفتار کنند .گرچه باز هم هیچ وقت همه‌چیز آن‌طورکه انتظار می‌رفت، پیش نرفت. در پایانامه پیشرو عملکرد و مواضع سازمان ملل‌متحد در قبال جنگ ایران و عراق از نخستین روزهای جنگ تا به سرانجام رسیدن قطعنامه 598 و نتایج نهایی این‌گونه تلاش های بین‌المللی مورد شرح و تبیین قرار گرفته است.
سازمان ملل متحد در جنگ عراق علیه ایران به زعم خود در جهت انجام وظیفه اصلی‌اش یعنی محفوظ‌داشتن نسلهای آینده از خطر و بلای جنگ حفظ صلح و امنیت بین‌المللی و جلوگیری از تهدیدات علیه صلح به اتخاذ و اجرای تصمیمات متعدد مبادرت ورزید. با نگاهی به مجموعه فعالیتهای سازمان ملل در این رابطه به‌‌وضوح آشکار میشود شورای امنیت، دبیرکل و مجمع عمومی تلاش های زیادی در طول این جنگ انجام دادند گرچه تلاش های این سه رکن سازمان ملل متحد مستقل از هم اتخاذ می‌شد، اما به علت پیوندهای تشکیلاتی و یکسان‌بودن شرایط حاکم بر سه رکن تفاوت چندانی در سیاست های آنها دیده نمی‌شود، همچنین این فعالیت ها با تاثیر از شرایط موجود منطقه‌ای و جهانی از فراز و نشیب های فراوانی برخوردار بود. در نتیجه این تلاش ها درنهایت زمینه پذیرش قطعنامه از سوی دولتین عراق و ایران پس از هشت سال جنگ فراهم آمد. اینک اهم این فعالیتها را مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهیم.
فصل اول
کلیات
مبحث اول : بیان مسئله و ادبیات موضوع :
گفتار اول : بیان مسئله و سئوالات پژوهش
الف – بیان مسئله:
نگارنده در تحقیق حاضر برآن است که ضمن بررسی دقیق ابعاد حقوقی تجاوز عراق علیه ایران ، مواضع حقوقی سازمان ملل متحد در خصوص مخاصمات نظامی صورت گرفته فی ما بین دو کشور همسایه به خصوص جنگ تحمیلی هشت ساله مطالعات جامعی انجام و تجربیات ارزشمندی را در اختیار گذارد . از نظر حقوقی به صورت عام و حقوق بین الملل به صورت خاص مطالعه جنگ تحمیلی هشت ساله و مواضع متخذه از سوی سازمان ملل متحد به عنوان یک تجربه با ارزش تاریخی می تواند در اختیار نسل امرور و فردای ایران زمین قرار گیرد. واز آن می توان به عنوان پشتیبانی برای آینده استفاده نمود ، چرا که گذشته چراغ راه آینده است . روی داد نظامی رخ داده فی ما بین دو کشور ایران و عراق و موضوع تجاوز صورت گرفته از سوی دولت عراق به تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران تا کنون از نظرگاههای مختلف منجمله به لحاظ شعوب مختلف علوم سیاسی ، تاریخی و جغرافیایی و همچنین با دیدگاه حفظ ارزشهای دفاع مقدس ارائه گردیده لیکن به لحاظ حقوق بین الملل و واکاوی تاریخی مواضع حقوقی سازمان ملل متحد و بررسی دقیق قعطنامه های صادره از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد خصوصا قعطنامه 598 کمتر به آن پرداخته شده است .
ب- سوالات پژوهش :
1-مواضع حقوقی سازمان ملل متحد در مقاطع مختلف جنگ هشت ساله تا چه میزان در بازدارندگی آن موثر بوده است؟
2- مولفه های حقوق بین الملل و اسناد تاریخی تا چه میزان سبب بروز جنگ هشت ساله بوده است؟
ج – فرضیه های پژوهش :
1- بین مواضع حقوقی سازمان ملل متحد در مقاطع مختلف جنگ هشت ساله و بازدارندگی دو کشور از ادامه مخاصمه رابطه معناداری موجود است.
2- بین معاهدات ، توافق نامه های منعقده و بروز جنگ رابط معناداری برقرار است.
د – اهمیت و ضرورت انجام پژوهش:
رویداد نظامی رخ داده فی مابین دو کشور ایران و عراق و حمایت یک جانبه کشورهای غربی و شرقی1 و همسایگان مسلمان2 از رژیم بعث عراق بی شک به لحاظ تاریخی تجربه ای گران سنگ برای ملت ایران است. به نظر میرسد لازم است ضمن بررسی دقیق قطعنامه صادره از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد ( قطعنامه 598) به لحاظ تبیین دقیق، بازدارندگی و خلأهای احتمالی به لحاظ نظری مورد مطالعه قرار گرفته تا بتوان مواضع سازمان ملل متحد در قبال جمهوری اسلامی ایران را از نظرگاه حقوق بین الملل تجزیه و تحلیل، تشریح و تبیین نمود.
گفتار دوم : اهداف پژوهش
1. هدف کلی بررسی مواضع حقوقی سازمان ملل متحد در خصوص جنگ ایران و عراق.
2. بررسی خلأهای احتمالی موجود در قطعنامه های صادره از سوی شورای امنیت.
3. تجزیه و تحلیل تجاوز عراق به ایران با توجه به ابعاد حقوق بین الملل.
فصل دوم
تبیین و تشریح موضوع
مبحث اول- روند شکل گیری سازمان ملل متحد:
گفتار اول : نحوه تشکیل سازمان ملل متحد
در 14 اوت 1941 همان اوقات که آتش جنگ در چهار گوشه جهان شعله ور بود روزولت رئیس جمهور آمریکا و چرچیل نخست وزیر بریتانیا بر عرشه یک کشتی جنگی در اقیانوس اطلس اعلامیه ای را امضاء کردند که به پیمان آتلانتیک3 معروف شد . در این اعلامیه دو سیاستمدار علاوه بر ذکر اصولی مانند عدم توسعه طلبی ارضی ، حقوق مساوی ملل اعم از غالب و مغلوب در انتخاب نحوه حکومت خود دسترسی همه ملل به منابع اقتصادی طبیعی و بازرگانی ، خود مختاری و خلع سلاح ، اظهار امیدواری کردند که پس ار شکست آلمان صلح برقرار و امنیت برای همه تامین گردد . اصولی که آینده ای بهتر را مژده میداد.
در اول ژانویه 1942 بیست کشور از جمله آمریکا علیه فاشیسم وارد جنگ شدند و همان روز اعلامیه ای را امضاء کردند که به اعلامیه ملل متحد معروف است.
رئیس جمهور امریکا برای سازمان بین المللی آینده عنوان (قدرتهای متحد Associated Powers ) را در نظر داشت. ولی پیشنهاد چرچیل که(ملل متحد Unitednatigons) ظاهرا از یکی از اشعار ( لرد بایرون Lord Byron) شاعر معروف انگلیسی اخذ کرده بود پذیرفته شد و در اعلامیه ملل متحد پس از قبول اصول پیمان اقیانوس اطلس امضاء کنندگان گفتند که تمام قوای نظامی و اقتصادی خود را علیه دول محور بکار انداخته و هیچکدام با دشمنان، صلح جداگانه نخواهند داشت ولی هیچ اشاره ای به ایجاد یک سازمان برای برقراری صلح و امنیت نکردند و فقط در کنفرانس مسکو در اکتبر 1943 بود که چهار دولت آمریکا ، شوروی ، انگلیس و چین لزوم ایجاد یک سازمان بین المللی را که بر اساس مساوات کلیه دول و به منظور تامین صلح و امنیت باشد اعلام داشتند .
روزولت ، استالین و چرچیل در دسامبر همان سال (1943) در کنفرانس تهران مسئولیت خود و کلیه دول متحد را در ایجاد یک صلح دائم و دور کردن خطر جنگ برای نسلهای آینده اعلام نمودند . تابستان سال بعد (1944) اولین قدم عملی برای ایجاد سازمان ملل متحد برداشته شد در اوت 1944 در دامبارتون اوکس (Dumbarton Oaks) واشنگتن طرحهایی که وزارت خارجه آمریکا با همکاری سایر دول در طول دو سال برای ایجاد چنین سازمانی تهیه کرده بود مطالعه و پیشنهادی تهیه شد که اساسنامه تشکیل سازمان ملل متحد نبود ، اما هدف سازمان و نحوه همکاری دول برای تامین صلح و حل مشکلات و مسائل انسانی و اجتماعی و اقتصادی را توصیف میکرد و سپس چند اصل را که می بایست پایه و اساس سازمان ملل متحد باشد بیان می داشت سازمانی که در نظر پیشنهاد کنندگان آن موقع بود جنبه جهانی نداشت و شرایط عضویت در آن هم جز صلح طلبی چیزی نبود . در طرح اولیه دامبارتون اوکس، سازمان ملل میبایست از همه جهت پیشرو تر از جامعه ملل باشد . لذا پیش بینی شده بود که :
1- در سازمان جدید حفظ صلح مقدم بر کلیه مسائل دیگر باشد .
2- برای این منظور ضمانت اجرایی مشخص برقرار گردد .
3- مسئولیت جلوگیری از جنگ بجای اینکه به چند رکن داده شود (مانند جامعه ملل سابق) فقط به عهده شورای امنیت باشد .
4- مسائل مربوط به امور داخلی کشورها از صلاحیت سازمان ملل خارج باشد .
الف -کنفرانس یالتا
در فوریه 1945 روزولت ، استالین و چرچیل به منظور بحث درباره پیشنهادهای مطرح شده در دامبارتون اوکس و تصمیم گیری درباره تشکیل کنفرانس بین المللی برای ایجاد سازمان آینده در یالتا Yalta در شوروی در کنار دریای سیاه با یکدیگر ملاقات کردند .
در این کنفرانس بود که موضوع رای در شورای امنیت مورد بحث واقع و طریقه آکثریت آراء در مسائل تشریفاتی و آئین نامه ها و اکثریت آراء که در آن الزاما باید پنج رای اعضاء شورا آمریکا ، شوروی ، چین ، انگلیس و فرانسه گنجانده شود برای مسائل مهم برقرار شد .
همچنین در کنفرانس یالتا سه دولت تصمیم گرفتند که در 25 آوریل 1945 کنفرانسی در سان فرانسیسکو برای تهیه اساسنامه سازمان ملل بر طبق اصول پذیرفته شده در دامبارتون اوکس ترتیب دهند و به سه دولت دعوت کننده دولت چین و فرانسه هم اضافه کردند . به موازات ادامه جنگ در فاصله 25 آوریل تا 26 ژوئن 1945 پنجاه کشور به منظور بحث درباره سازمان بین المللی در سان فرانسیسکو با یکدیگر ملاقات و در 26 ژوئن 1945 منشور سازمان ملل متحد را اضافه کردند . به موازات ادامه جنگ در فاصله 25 آوریل تا 26 ژوئن 1945 پنجاه کشور به منظور بحث درباره سازمان بین المللی در سان فرانسیسکو با یکدیگر ملاقات و در 26 ژوئن 1945 منشور سازمان ملل متحد را امضاء کردند. تعداد شرکت کنندگان با در نظر گرفتن پنج دولت موسس و جمهوری سوسیالیستی روسیه سفید و جمهوری سوسیالیستی اوکراین و دانمارک و لهستان که در اکتبر آن سال قطعنامه کنفرانس را امضاء کرد به 51 دولت رسید .4
ب- شکل اساسنامه :
مقصود از کلمه اساسنامه سندی است که اساس تشکیلات و ارکان و مجموعه ای از هدفها و وظایف را در بر میگیرد . قاعدتا همه اساسنامه های سازمانهای بین المللی بصورت عهد نامه تهیه و امضاء میشود . ولی عنوان هر کدام ممکن است با دیگری تفاوت داشته باشد اساسنامه جامعه ملل را میثاق (Covenant) ولی اساسنامه سازمان ملل را منشور (Charter) می نامند. معنی اصلی کلمه Chart Charter سند و نوشته ای است که به موجب آن حقوق و امتیازاتی برای یک شهر انجمن و یا کشور و یا حتی عده ای از مردم شناخته و تثبیت میشود .
منشور سازمان ملل متحد در 26 اکتبر 1945 با تصویب اکثریت دول دارای اعتبار شد و به اجرا در آمد و تا آوریل 1946 تمام ارکان اصلی سازمان تشکیل و همگی شروع به کار کرده بودند . در 31 ژوئیه 1947 جامعه ملل رسما منحل و سازمان ملل جانشین آن شد . در سال1951 محل رسمی سازمان ملل در نیویورک تعیین و سازمان در آن جا مستقر گردید .
ج – اهداف سازمان ملل متحد :
1- حفظ صلح و امنیت بین المللی .
2- توسعه روابط دوستانه بین الملل بر مبنای احترام به اصل تساوی حقوق و خود مختاری ملل همکاری بین المللی برای حل مسائل بین المللی که دارای جنبه های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی یا بشر دوستی است و پیشبرد و تشویق احترام به حقوق بشر و آزادیهای اساسی برای همگان بدون تمایز از حیث نژاد جنس ، زبان و یا مذهب .
3- به وجود آوردن مرکزی برای هماهنگ نمودن اقداماتی که ملل مختلف جهت حصول این هدفهای مشترک معمول می دارند .
در تفسیر هدفها میتوان گفت که هدف اولیه یعنی حفظ صلح و امنیت بین المللی چیز تازه‌ای نبود و جامعه ملل نیز همان را داشت، منتهی منشور سازمان ملل آن را وسعت داده و در مقدمه می‌نویسد تصمیم دارند که نسل آینده را از آفت جنگ که در فاصله یک عمر به جامعه انسانیت مصیبت‌های غیرقابل جبرانی وارد کردند حفظ نماید. این تصمیم با این استحکام به جنگ علیه جنگ مصطلح شد. در متن اساسنامه 26 بار کلمه صلح، 20 بار امنیت بین المللی و 10 بار از روابط دوستانه و مسالمت آمیز یاد شده است در حالیکه نه از دخالت بیگانگان در جنگ‌های داخلی، نه از جنگ تبلیغاتی، نه از جنگ اقتصادی و نه از پلیس بین‌المللی که برای حفظ صلح لازم است یاد شده است.
در ماده یک صحبت از تجاوز شده ولی تعریف تجاوز نشده است.5
مقدمه منشور دورتر رفته و صحبت از حقوق اساسی انسانی و بشری می‌کند و این اول بار است که یک سند بین‌المللی وجود یک جامعه بشری را در خارج ملتها و دولتها می‌شناسد.
در نظر این سند تاریخی، حفظ صلح جهانی و روابط دوستانه بستگی به اراده یکجانبه دولتی یا به طغیان ملتی ندارد. به این جهت است که غالب یا مغلوب بودن دولتی در جنگ، ملل را از حقی که دارند محروم نمی‌سازد و اساسنامه سازمان ملل این موضوع را بصورت همکاری و همبستگی اقتصادی و اجتماعی ارائه کرده است.
گفتار دوم : ارزیابی نقش سازمان ملل متحد در مسائل بین المللی
مسئولیت خطیر و پیچیدگی نقشی که سازمان ملل بر عهده دارد محدودیت های سازمانی و تحصیلات ناشی از سیاست قدرت هر نوع ارزیابی از نقش سازمان ملل در انجام وظایف محوله مشکل می کند به لحاظ عدم موفقیت های متعدد سازمان ملل در انجام وظایف محوله این تصور را که سازمان ملل می تواند حافظ صلح و امنیت بین المللی باشد به یک تصور بی حاصل و ساده لوحانه مبدل ساخته است . تا جائی که اندیشه نفی سازمان ملل به عنوان ارگانی بی اهمیت کمتر با مانع روبرو است . و به همین دلیل بسیاری را با خود همراه ساخته است.
ضمن تفکیک وظایف سازمان ملل بهتر می توان قضایا را بررسی و به نتایج دقیق تر دست یافت . سازمان ملل متحد در سه زمینه گوناگون فعالیت دارد : مسائل مربوط به سیاست و امنیت ، استعمارزدائی و مسائل اقتصادی ، اجتماعی و انسانی .
عمده ترین و در عین حال مشکل ترین و حساس ترین مساله ای که سازمان ملل با آن روبروست مسأله مربوط به سیاست و امنیت است. سازمان ملل به استثنای موارد دفاع مشروع و اقدام جمعی برای تامین امنیت از طریق تصمیم شورای امنیت ، حق استفاده از نیرو را ندارد .حتی در این صورت نیز نیروهای نظامی سازمان ملل به منظور بازگرداندن و حفظ صلح و آرامش صرفاً در میان دو طرف درگیر حائل خواهد شد و حق دخالت نظامی و تنبیه متجاوز را ندارد .گر چه سابقه شکل گیری نیروهای نظامی حافظ صلح 6 به اواخر 1940 بر می گردد، لکن اولین موردی که نیروهای نظامی سازمان ملل بکار گرفته شده اند زمانی بود که نیروهای اضطراری سازمان ملل در 1956 پس از هجوم مشترک انگلستان ، فرانسه و اسرائیل به مصر ، عازم خاورمیانه شدند .دخالت سازمان ملل در بحران سوئز همراه با پشتیبانی و حمایت ابرقدرتها یعنی آمریکا و شوروی صورت گرفت و تأییدی بر این امر که بدون وجود جبهه ای متحد هیچ کاری از دست سازمان ملل ساخته نیست .
در جریان بحران کره بود قطعنامه «اتحاد برای صلح »(Allinace For Peace Resolution) ، توسط مجمع عمومی تصویب شد که طبق آن بخشی از قدرت تصمیم گیری از شورای امنیت به مجمع عمومی منتقل شد .
نیروهای سازمان ملل در جریان بحران کنگو در سال 1960با موقعیتی تقریباً متفاوت روبرو بودند دخالت نظامی و تلاش جدائی طلبان منطقه معدنی کاتانگا که از طریق مزدوران و به طور آشکار و پنهان توسط فرانسه ، انگلستان و بلژیک حمایت می شدند ، جمهوری نوپای کنگو (زئیر) را به هرج و مرج کشاند. اتحاد شوروی از عملیات نیروهای سازمان ملل حمایت نکرد و نیروهای مذکور برای اولین بار مجبور شدند علیه یکی از طرفین مخاصمه وارد جنگ شوند و در برابر حمله جدایی طلبانه کاتانگانی از خود دفاع کنند . عملیات نیروهای سازمان ملل در کنگو چهار سال به طور انجامید و این اتهام را برای سازمان فراهم آورد که از حدود اختیارات خویش تجاوز کرده است ، در عین حال که این امر سازمان ملل را با بحران مالی شدیدی روبرو ساخت .
از ماجرای کنگو به بعد سازمان ملل نقش محدودتری در زمینه اعزام قوای نظامی ایفاء کرده است به هنگام شروع جنگ داخلی در یمن سازمان ملل هیأتی را به منظور تهیه گزارش به آنجا گسیل داشت و در نتیجه موجبات آتش بس را فراهم آورد. در سال1974 شورای امنیت به نیروهای سازمان ملل اختیار داد که در مرز میان سوریه و اسرائیل بر آتش بس نظارت کنند. نیروهای ناظر صلح ، پس از استقرار آتش بس بین ایران و عراق نیز در مرز دو کشور مستقر و نظارت بر اجرای صحیح مقررات آتش بس را برعهده گرفتند.
گفتار سوم :ارکان اصلی سازمان ملل
الف: مجمع عمومی General Assembly
مجمع عمومی سازمان ملل مظهر دیپلماسی پارلمانی در سطح بین‌المللی است اگر ارگان سازمان ملل را با ارکان یک دولت مقایسه کنیم، مجمع عمومی در سازمان ملل حکم پارلمان سازمان را دارد که در آن نمایندگان کلیه کشورهای عضو شرکت دارند.
مجمع عمومی مبتنی بر یکی از اصول اساسی روابط بین‌المللی یعنی اصل برابری کشورها میباشد، که در منشور سازمان نیز به رسمیت شناخته شده است. تمام اعضای سازمان ملل در مجمع عمومی عضویت دارند و اگر چه می‌توانند تا پنج نماینده به آن بفرستند اما هر کشور اعم از کوچک یا بزرگ، قوی یا ضعیف در آن تنها یک رای دارد.7
ورودی تعدادی از کشورهای نو استقلال به سازمان ملل توازن نیروها را در مجمع عمومی تغییری اساسی داد. برتری کشورهای نو استقلال از لحاظ تعداد، اهمیت و نقش قدرتهای بزرگ را در مجمع عمومی کاهش داد.
مجمع عمومی سالی یکبار جلسه عمومی دارد که این جلسه به طور ثابت سومین سه‌شنبه ماه سپتامبر هر سال آغاز می‌گردد و به طور معمول سه یا چهار ماه طول می‌کشد. ولی اگر به طور فوق‌العاده لازم شود به تقاضای شورای امنیت یا اکثریت اعضاء مجمع، جلسه فوق‌العاده تشکیل خواهد شد.
جلسات اضطراری می‌تواند برای بحث درباره هر رویداد خاصی تشکیل شود. تعیین ضوابط و مقررات داخلی مجمع نیز بر عهده خود آن است. رئیس مجمع و دبیر کل امور مجمع را اداره و هدایت می‌کند.
ب – شورای امنیت:
شورای امنیت ارگانی است به مراتب کوچکتر از مجمع عمومی که به منزله سلسله اعصاب سازمان ملل میباشد، اما برخلاف مجمع عمومی در آن مساوات واقعی بین دول نیست پنج عضو دائمی دارای قدرت فوق‌العاده‌ای می‌باشند. بنابراین موقعیت دول بزرگ در شورای امنیت که دارای امتیازاتی هستند، می‌تواند در صورتی که بین آنان اتحاد و اتفاق نظر نباشد، اساس سازمان را در‌هم‌ریزد. امتیاز دول بزرگ در شورای امنیت در دائمی بودن و داشتن حق وتو است در حالی که اساسنامه سازمان ملل همه جا صحبت از مساوات بین دول می‌کند، در شورای امنیت این امر کاملا نادیده انگاشته شده است و برتری اعضاء دائم بر دیگران محرز و مسلم است.
همانگونه که قبلا اشاره شد مهمترین وظیفه سازمان ملل متحد حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است به موجب ماده 24 منشور، مسئولیت اولیه در زمینه اقدام به این منظور به عهده شورای امنیت واگذار شده است و از همین جا میتوان به اهمیت و نقش این رکن سازمان پی‌برد. وظیفه اصلی شورای امنیت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است در مذاکرات دامبارتون اوکس و یالتا شورای امنیت به عنوان پلیس سازمان ملل متحد در نظر گرفته شد. رسیدگی به هر مساله‌ای که صلح و امنیت بین‌المللی را به مخاطره اندازد در مرحله اول بر عهده این شورا است.
در ماده 1 منشور یکی از چهار وظیفه اصلی سازمان ملل، حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بیان گردیده که این وظیفه طبق ماده 24 منشور ملل متحد، به عهده شورای امنیت است، تدوین کنندگان منشور با توجه به علل ناتوانی جامعه ملل در مقابله با آفت جنگ، این بار وظیفه خطیر استقرار امنیت را به شورائی واگذار کردند که در آن فاتحان جنگ جهانی (آمریکا، انگلیس، شوروی، فرانسه) و چین از امتیاز خاصی برخوردار بودند. به این ترتیب، بر اساس ماده 24، شورای امنیت با اختیاراتی وسیع مجری نظام امنیت مشترک شد و در مقام رکنی انتظامی مسئول استقرار نظم و امنیت در جهان گردید. برای رسیدن به این هدف والا، شورای امنیت در چارچوب مقررات فصل ششم منشور در مقام میانجی و در چارچوب مقررات فصل هفتم، همچون مجری نظم عمل می‌نماید، شورا زمانی بر اساس فصل هفتم دست به اقدام می‌زند که برایش احراز گردد که، نقض صلح حاصل شده و جهان در معرض خطری جدی قرار گرفته است.
همانگونه که در ماده 24 آمده است، شورای امنیت در مقام پاسدار صلح ابتدا باید مطمئن گردد که صلح مورد تهدید قرار گرفته، موازین آن نقض شده و یا عمل تجاوزکارانه‌ای صورت گرفته است. در صورت تحقق چنین شرایطی می‌تواند چاره‌اندیشی نموده، تدابیر موقت اندیشیده یا به اقدام قهری دست بزند.
اقدمات موقت زمانی صورت میگیرد که از وخامت اوضاع و احوال جلوگیری به عمل آید و اقدمات قهری برای برپایی صلح جهانی مقرر میشود. در فرض نخست، شورای امنیت مصوبات خود را به شکل توصیه نامه و در فرض دوم به شکل احکام لازم‌الاجرا ء صادر می‌نماید، که در اینصورت، کشورها به موجب ماده 25 منشور مکلف به رعایت مقررات آن هستند.
ماده 25 منشور با تصریح به اینکه «اعضای ملل متحد قبول می‌نمایند که تصمیمات شورای امنیت بر طبق منشور لازم‌الاجرا است» کشورها را با این توجیه که احکام این رکن اصلی سازمان را که به نام همه آنها صادر میشود، بپذیرد متعهد می‌سازد. بنابراین همه اعضای سازمان ملل متحد، به لحاظ آنکه منشور را تصویب کرده‌اند باید نتایج اجرای مقررات آن را نیز پذیرا باشند و بر احکام شورای امنیت صحه بگذارند.
ج- دبیر کل و دبیرخانه Secretary and Secretariat
دبیر کل یک شخصیت بسیار مهم و موثر در سازمان ملل است، زیرا اوست که هماهنگی و نظم و ترتیب کلیه امور سازمان را فراهم می‌کند و مصوبات مجمع و شورای امنیت و سایر دستگاها را مستقیما اجرا یا بر اجرای آن نظارت مستقیم دارد، بنابراین نقش دبیرکل به عنوان سرپرست دبیرخانه، چه در زمینه کارهای اداری و روزمره سازمان به عنوان هماهنگ کننده و چه به لحاظ اقدمات سیاسی در روابط بین‌المللی شخصیتی با اهمیت تلقی میشود. به موجب ماده 97 منشور دبیرکل به پیشنهاد شورای امنیت و تصویب مجمع عمومی برای مدت پنج سال که یک بار نیز قابل تجدید است انتخاب می شود، انتخاب دبیرکل مستلزم اتفاق آراء میان اعضاء دائم شورای امنیت است. در انتخاب دبیرکل چنین معمول بوده است که انتخاب از میان اعضاء غیر دائم شورای امنیت است. چنانچه اولین دبیرکل سازمان ملل یک نروژی بنام تریگوه‌لی (Trigvelee) بود که در 1946 به این سمت انتخاب شد. پس از خاتمه مدت ماموریت او پیشنهاد شده بود برای یک دوره دیگر انتخاب شود ولی چون ابتکارات سیاسی مهم او مورد قبول دولت شوروی نبود، دولت شوروی با انتخاب وی مخالفت و لذا پیشنهاد را وتو کرد. بعداً بر اثر اصرار دول غربی موافقت کرد که موقتا برای مدت سه سال تا انتخاب دبیرکل دیگر به کار خود ادامه دهد، اما وی پس از مدتی به عنوان عدم همکاری بلوک کمونیست از سمت خود استعفا کرد و در 1953 داگ هامر شولد (Hammershold) از سوئد به این سمت انتخاب شد. هامر شولد در دوران خدمتش منشور سازمان ملل و تصمیمات شورای امنیت را به نحوی تفسیر کرد که بر نقش دبیرکل در دفاع از سازمان ملل متحد و ملتهای کوچکتر در برابر فشارهای قدرتهای بزرگ تاکید بیشتری داشت. در جریان بحران کانال سوئز در 1956 و بحران کنگو در 1960 سه عضو دائم شورای امنیت یعنی انگلیس، فرانسه و شوروی با اقدامات هامر شولد مخالفت کردند. پس از مرگ هامرشولد در 1961 که در وضعیتی تراژدیک در اثر سقوط هواپیما در کنگو رخ داد، مناقشات با دبیرکل موقتا پایان گرفت.
طرح ترویکا:
در اثر اقدمات تریگوه‌لی و مخصوصا هامر شولد در عرصه بین‌المللی دبیرکل خود بصورت وزنه‌ای در روابط بین‌المللی درآمد در سال 1957 در اثر مساعی هامر شولد 11 نفر پرسنل نیروی هوایی آمریکا که در چین زندانی بودند آزاد شدند همچنین در 1958 در اثر مساعی او قوای پلیس ملل متحد در خاور میانه تشکیل شد به گفته شخص هامر شولد نقش دبیرکل، شکل دیپلماسی ساکت (Quiet Diplomacy) را به خود گرفته بود و دفتر هامر شولد در عمل بصورت یکی از ارکان اساسی و بسیار مهم در آمد بود این خط مشی هامر شولد به خصوص در مورد نحوه کار قوای سازمان در کنگو مورد اعتراض اتحاد جماهیر شوروی واقع گردید و گرچه می‌کوشید در مسائل بین‌المللی بی‌طرفی خود را حفظ کند معذالک از جانب شوروی متهم به طرفداری از غرب گردید چنانچه کورت والد هایم نیز در دهه 1970 به خاطر اظهاراتش در مورد بمباران سدهای ویتنام شمالی از طرف نیکسون متهم به آلت دست کمونیسم شد.
به هر حال اقدمات هامرشولد ناخوشنودی شوروی را به دنبال داشت تا جایی که در1960 خروشچف در بیستمین اجلاسیه مجمع عمومی ضمن وارد نمودن شدید ترین حملات به شخص هامر شولد به عنوان ((عامل غرب)) پیشنهاد نمود که به جای یک دبیر کل یک کمیته سه نفری که می‌توانست نقش دبیر کل را تعدیل کند، متشکل از نمایندگان کشورهای سرمایه‌داری، سوسیالیستی و غیر متعهد در سازمان ملل به همراه دبیر کل انجام وظیفه نماید و اجرای مصوبات ارکان سازمان از طریق دبیر کل و سایر تصمیماتی که معمولا از طریق دبیرکل اتخاذ میشود تنها در صورت موافقت هر سه عضو ترویکا امکانپذیر باشد. این طرح که به ترویکا 8معروف شد با مخالفت اکثر کشورهای عضو به این دلیل که اجرای طرح مزبور موجب فلج شدن کارهای سازمان می‌گردد روبرو گردید ورد شد.
سومین دبیرکل سازمان ملل اوتانت اهل برمه بود که به جای هامر شولد برگزیده و در 1966 نیز مجددا انتخاب شد. اوتانت شخص محتاطی بود لذا از هرگونه مناقشه که می‌توانست احیانا به نقض حاکمیت دولتها منجر شود، اجتناب میکرد. دبیرکل بعدی کورت والدهایم از اتریش بود که در 1972 انتخاب شد وی برای دو دوره این سمت را احراز کرد و پس از وی خاویر پرزدکوئیار دبیرکل سابق سازمان ملل که شخصیتی بارز و پرتلاش در بحرانهای بین‌المللی بود، به این مقام برگزیده شد و از 1992 پطرس غالی از مصر به عنوان ششمین دبیر کل برگزیده شد بعد نیز کوفی عنان عهده‌دار این سمت شد و اینک نیز بانک یی وون عهده دار این سمت است .
د – شورای اقتصادی و اجتماعی Ecosoc Economic And Socicl Council:
معروف به اکوسوک (Ecosoc) یکی از پنج رکن اصلی سازمان ملل متحد است که فصل دهم منشور به آن اختصاص دارد. این شورا مسئولیت توجه و رسیدگی به امور اجتماعی، اقتصادی و امور مربوط به ۱۴ آژانس تخصصی سازمان ملل را به عهده دارد. اولین جلسه اکوسوک در چرچ هاوس، لندن در ۲۳ ژانویه ۱۹۴۶ برگزار شد. از آن پس شورا هر سال تعدادی جلسهٔ سازمانی جهت برنامه‌ریزی و تهیهٔ دستور کار و یک نشست محتوایی یک ماهه در ماه ژوئیه جهت بررسی مسائل، در دستور کار خود قرار داده‌است. همچنین شورا از سال ۱۹۹۸ در ماه آوریل نشستی با حضور وزرای اقتصادی کشورهای عضو بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول برگزار می‌نماید. تعداد اعضای شورا هم اکنون ۵۴ عضو است که از بین ۵ منطقهٔ جغرافیایی سازمان ملل برای یک دوره سه ساله توسط مجمع عمومی انتخاب می‌شوند.
وظایف اصلی این شورا شامل توسعه سطح استانداردهای زندگی، اشتغال برای همه، پیشرفت اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی؛ ارائه راه‌حل‌ها برای مسائل اقتصاد بین‌الملل و مشکلات بهداشتی و اجتماعی؛ سهولت‌بخشی به همکاری‌های فرهنگی و آموزشی؛ و پیشرفت در احترام به حقوق بشر و آزادیهای اساسی می باشد.
هـ- شورای قیمومیت : : United Nations Trusteeship Council
یکی از ارکان اصلی سازمان ملل متحد است. که برای کمک به حصول منافع، صلح، اعتماد و امنیت بین المللی ساکنان سرزمین هایی که دارای استقلال نیستند، تاسیس شد. شورای قیمومت در ۱۹۴۵ بر اساس منشور تشکیل شد. این رکن همانند شورای اقتصادی و اجتماعی تحت نظر مجمع عمومی عمل می‌کند.
شورای قیمومت بر اساس فصل سیزدهم منشور، نظارت بر نظام قیمومت بین‌المللی را بر عهده دارد و همچنین باید اطمینان حاصل کند که آیا دولت‌هایی که اداره سرزمین‌های تحت قیمومت را بر عهده دارند در پیشبرد هدفهای مادی و معنوی و استقلال این سرزمین‌ها اقدامات کافی را انجام داده‌اند شورای قیمومت یک رکن بین‌الدولی است و اعضای آن شامل ۳ دسته است:
1-اعضای اداره‌کنندهٔ سرزمین‌های تحت قیمومت.
2-اعضای اصلی شورای امنیت که عضو دائم این شورا هستند.
3-اعضایی که از طرف مجمع عمومی برای یک دوره سه ساله انتخاب می‌شوند تا آن حد که مجموع عدهٔ اعضای شورای قیمومت به طور تساوی بین اعضا اداره‌کنندهٔ سرزمین های تحت قیمومت و سایر اعضا تقسیم گردد وظایف و اختیارات شورای قیمومت: این شورا موظف است گزارش‌های سالانهٔ نهادهای اداره‌کننده را دریافت و بررسی نماید. شکایات و نظرات افراد یا گروه های موجود در سرزمین‌های تحت قیمومت را بررسی نماید و با موافقت دولت‌های اداره‌کننده به طور متناوب از این سرزمین ها بازدید نماید. شورای قیمومت باید سالی یکبار به مجمع عمومی گزارش دهد و همچنین سالانه یکبار در ماه ژوئن تشکیل جلسه دهد.
و- دیوان بین المللی دادگستری:
دیوان بین‌المللی دادگستری معروف به دادگاه جهانی رکن قضائی اصلی سازمان ملل متحد است که مقر آن در کاخ صلح شهر لاهه در کشور هلند واقع شده‌است. رسیدگی به اختلافات قانونی میان کشورها که به این دادگاه ارجاع می‌شوند و همچنین ارائه نظر مشورتی در پاسخ به سوالات حقوقی سازمانهای بین‌المللی، آزانس‌های تخصصی سازمان ملل و مجمع عمومی ملل متحد از وظایف اصلی این دیوان است.
زبان‌های رسمی دیوان فرانسوی و انگلیسی هستند. دیوان ۱۵ قاضی دارد که آنها را مجمع عمومی سازمان ملل متحد و شورای امنیت مشترکاً برای نه سال انتخاب می‌کنند. هر سه سال پنج کرسی قضاوت خالی میشود و پنج قاضی دیگر به جمع قضات اضافه می‌شوند. اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری جزء لاینفکی از منشور ملل متحد است و از اجزای اصلی نظم حقوقی موضوعهٔ بین‌المللی به شمار می‌آید.
اکنون دو دستگاه قضایی، عهده‌دار حل اختلافات بین‌المللی شده‌اند؛ اولی، دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی بود که در ۱۹۲۰ میلادی توسط جامعه ملل ایجاد و در ۱۸ آوریل ۱۹۴۶ با انحلال جامعه ملل این دیوان هم منحل شد. این دیوان هم جلسات خود را در کاخ صلح لاهه برگزار میکرد. دیوان بین‌المللی دادگستری بلافاصله پس از انحلال دیوان دائمی جایگزین آن شد و هم‌اکنون نیز به فعالیت خود در شهر لاهه ادامه میدهد. اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری همان اساسنامه دیوان دائمی است و حتی آئین دادرسی دیوان دائمی هم بدون هیچگونه تغییر اساسی اقتباس شد. در سالها قواعد جدید آئین دادرسی توسط دیوان بین‌المللی دادگستری اتخاذ شده اما اساسنامه دیوان تغییر نکرده است. اولین جلسه دیوان بین‌المللی دادگستری در آوریل ۱۹۴۶ در لاهه تشکیل شد و نخستین پرونده‌ای که در این دیوان رسیدگی شد، مربوط به تنگه کورفو(میان آلبانی و انگلیس) بود که در ماه می۱۹۴۷ مطرح شد.
دیوان، رکن قضائی اصلی سازمان ملل متحد است (ماده ۹۴ منشور ملل متحد) و در نتیجه کلیه کشورهای عضو این سازمان به طور خودکار، عضو دیوان بین‌المللی دادگستری می‌شوند و حق رجوع به دیوان را دارند.
مبحث دوم – نقش شورای امنیت در حفظ صلح و امنیت بین المللی
در ماده 1 منشور یکی از چهار وظیفه اصلی سازمان ملل، حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بیان گردیده که این وظیفه طبق ماده 24 منشور ملل متحد، به عهده شورای امنیت است، تدوین کنندگان منشور با توجه به علل ناتوانی جامعه ملل در مقابله با آفت جنگ، این بار وظیفه خطیر استقرار امنیت را به شورائی واگذار کردند که در آن فاتحان جنگ جهانی (آمریکا، انگلیس، شوروی، فرانسه) و چین از امتیاز خاصی برخوردار بودند. به این ترتیب، بر اساس ماده 24، شورای امنیت با اختیاراتی وسیع مجری نظام امنیت مشترک شد و در مقام رکنی انتظامی مسئول استقرار نظم و امنیت در جهان گردید. برای رسیدن به این هدف والا، شورای امنیت در چارچوب مقررات فصل ششم منشور در مقام میانجی و در چارچوب مقررات فصل هفتم، همچون مجری نظم عمل می‌نماید، شورا زمانی بر اساس فصل هفتم دست به اقدام می‌زند که برایش احراز گردد که، نقض صلح حاصل شده و جهان در معرض خطری جدی قرار گرفته است.
همانگونه که در ماده 24 آمده است، شورای امنیت در مقام پاسدار صلح ابتدا باید مطمئن گردد که صلح مورد تهدید قرار گرفته، موازین آن نقض شده و یا عمل تجاوزکارانه‌ای صورت گرفته است. در صورت تحقق چنین شرایطی می‌تواند چاره‌اندیشی نموده، تدابیر موقت اندیشیده یا به اقدام قهری دست بزند. 9
اقدمات موقت زمانی صورت میگیرد که از وخامت اوضاع و احوال جلوگیری به عمل آید و اقدمات قهری برای برپایی صلح جهانی مقرر میشود. در فرض نخست، شورای امنیت مصوبات خود را به شکل توصیه نامه و در فرض دوم به شکل احکام لازم‌الاجرا ء صادر می‌نماید، که در اینصورت، کشورها به موجب ماده 25 منشور مکلف به رعایت مقررات آن هستند.
ماده 25 منشور با تصریح به اینکه «اعضای ملل متحد قبول می‌نمایند که تصمیمات شورای امنیت بر طبق منشور لازم‌الاجرا است» کشورها را با این توجیه که احکام این رکن اصلی سازمان را که به نام همه آنها صادر میشود، بپذیرد متعهد می‌سازد. بنابراین همه اعضای سازمان ملل متحد، به لحاظ آنکه منشور را تصویب کرده‌اند باید نتایج اجرای مقررات آن را نیز پذیرا باشند و بر احکام شورای امنیت صحه بگذارند.10
گفتار اول : اعمال تجاوزکارانه